Xuất hành và hái lộc – Ý nghĩa & Nguồn gốc phong tục người Việt Nam

Việc xuất hành và hái lộc vào ngày đầu năm được xem là một phong tục của người Việt Nam từ xưa đến nay. Vậy xuất hành và hái lộc là gì? Ý nghĩa – nguồn gốc của phong tục xuất hành và hái lộc như thế nào? Những lưu ý khi đi xuất hành và hái lộc là gì? Hãy cùng Tangquatet.vn tìm hiểu trong bài viết dưới đây nhé!

1. Phong tục xuất hành và hái lộc đầu năm của người Việt Nam là gì?

Xuất hành là gì?

“Xuất hành” là đi ra khỏi nhà trong ngày đầu năm để đi tìm những điều may mắn cho mình và cả gia đình. Trước khi xuất hành, người ta phải chọn ngày, giờ và các phương hướng tốt để mong gặp được các quý thần, tài thần, hỉ thần…

Theo quan niệm của người xưa, giờ lúc ra đi phải được giờ Hoàng đạo, nếu hợp với tuổi của người xuất hành thì càng tốt, không được kỵ và không được khắc. Nếu chẳng may kỵ hay khắc, người xuất hành có thể còn gặp xui. Do vậy chọn giờ xuất hành đẹp là điều vô cùng quan trọng.

Hái lộc là gì?

Nếu xuất hành ra chùa hay đền, sau khi lễ bái, người Việt còn có tục bẻ lấy một “cành lộc” để mang về nhà lấy may, lấy phước. Hành động hái cây được gọi là tục “hái lộc”. Cành lộc là một cành đa nhỏ hay cành đề, cành si… là những loại cây quanh năm tươi tốt và nẩy lộc, tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở. Cành lộc thường đem về cắm ở bàn thờ để cầu mong phước lành.

Việc xuất hành và hái lộc được diễn ra vào dịp Tết Nguyên Đán, trong những ngày đầu năm mới. Hái lộc đầu năm là một nghi thức văn hóa, tín ngưỡng của dân tộc Việt Nam. Đây là một nghi thức đẹp, giúp con người tạo dựng niềm tin, nâng đỡ tâm hồn, sống có ích và sống đẹp hơn.

2. Ý nghĩa của phong tục xuất hành và hái lộc đầu năm

Ý nghĩa của phong tục xuất hành

Trong quan niệm của những người xưa, xuất hành phải đi vào giờ Hoàng đạo hợp với tuổi của người xuất hành để mang lại may mắn đầu năm. Sau đó họ mới thực hiến đến các việc khác như đi trực cơ quan, đi thăm bà con họ hàng hai bên nội ngoại. 

Ngoài ra, xuất hành thăm viếng họ hàng giúp gắn kết tình cảm và mong ước mọi điều tốt đẹp sẽ đến với những người thân và gia đình, cùng nhau hướng đến sự tốt lành. 

Ý nghĩa của phong tục hái lộc đầu năm

Việc hái lộc được nhiều người Việt Nam cho là một điều không thể thiếu khi Tết đến vì họ quan niệm rằng hái lộc sẽ mang về những điều may mắn, tốt đẹp trong năm mới. Đồng thời, việc hái lộc sẽ xua đi những điều không may mắn trong năm cũ, mang lại bình an. 

Theo quan niệm dân gian, nếu thành tâm xin một cành lộc nhỏ ở đền chùa hay miếu sẽ được Thần Phật phù hộ, ban cho tài lộc và may mắn trong suốt cả năm. Xin lộc ở cây tượng trưng cho việc mang lộc chồi, mang sự sinh sôi nảy nở về nhà.

Việc hái lộc theo quan điểm của người xưa còn mang đạo lý nhân quả, “có làm thì mới có ăn”, “tay làm hàm nhai”,… Những may mắn, những hạnh phúc mà ta gặt hái được phải xuất phát từ hành động, từ lời nói. Nếu ai lười biếng thì sẽ không nhận được những điều hạnh phúc tốt đẹp.

3. Nguồn gốc của phong tục xuất hành và hái lộc đầu năm

Nguồn gốc phong tục xuất hành

Từ xa xưa, những người nông dân đã lựa xuất hành để chiêm nghiệm thời tiết trong cả năm. Theo đó, khi mặt trời mọc, người ta sẽ đi ra khỏi nhà để xem chiều gió thổi, từ đó đoán được năm mới hên hay xui. Ví dụ như Gió Nam chỉ đại hạn, gió Tây chỉ cướp bóc loạn lạc, gió Tây Nam chỉ bệnh dịch tả, gió Bắc chỉ được mùa vừa phải, gió Tây Bắc chỉ được mùa đỗ, đậu, gió Đông chỉ có lụt lớn…

Vì vậy, dần dần tục xuất hành trở thành nét truyền thống của người Việt vào năm mới.

Nguồn gốc phong tục hái lộc đầu năm

Theo sách “Lễ tục trong gia đình người Việt” của tác giả Bùi Xuân Mỹ do Nhà xuất bản Văn hoá – Tôn giáo phát hành. Tục hái lộc bắt nguồn từ truyền thuyết vua Hùng đi chơi xuân, hái cành lộc mang về với mục đích truyền điềm tốt lành cho con cháu.

Truyền thuyết kể rằng nhân một ngày đầu xuân, Vua Hùng đã cho gọi các Lạc Hầu, Lạc Tướng, thần dân và các con đến truyền dạy rằng: “Nay các con đã khôn lớn, ta muốn các con đi dạy dân làm ăn và trấn cứ các nơi”.

Các con vua đều nhất thời cảm thấy quyến luyến bịn rịn không muốn rời đi. Hoàng hậu thưa: “Các con đều luyến mẹ, thương cha không muốn đi xa, thần thiếp nghĩ rằng Nhà vua nên làm lễ tế trời đất rồi dùng cách hái lộc chia cho các con. Các con ai nhận được cành lộc đi phương nào thì theo phương ấy mà đi.”

Thấy hợp lý, Vua lệnh truyền cho các Lạc Hầu, Lạc Tướng và các con về nhà nghỉ. Rồi chọn ngày lành tháng tốt, Vua làm Lễ tế Trời – Đất trên đỉnh núi Nghĩa Lĩnh (thuộc tỉnh Phú Thọ hiện nay) cầu trời đất phù hộ cho mưa thuận gió hòa, muôn dân no ấm. Chờ lúc sang canh, Vua cùng Hoàng hậu vào rừng hái lộc đầu xuân. Sáng sớm, khi mặt trời xuất hiện đằng Đông, Vua chia cho mỗi người con một cành lộc và dạy rằng:

Non ở nhà, già đi ấp
Chẵn lên non, còn xuống biển

Sau đó, Vua dặn các con hãy mang cành lộc này đi trấn giữ các phương, răn dạy dân cách làm ăn, kiếm sống. Trên đường đi, nếu gặp điều gì không may, các con hãy mang cành lộc vẩy lên trời thì thú dữ, tà ma sẽ bỏ chạy, không hại được các con. Nghe lệnh Vua, các con quỳ lạy cha mẹ, nhận cành lộc chia nhau đi trấn giữ các miền và giúp muôn dân.

Từ đó, người Việt đã dần hình thành nên tục hái lộc. Ông bà ta cho rằng vào thời khắc Giao thừa hoặc sớm mồng một Tết, nếu xin một cành lộc nhỏ nơi đền, chùa, miếu, hoặc cành lộc từ chinh vườn nhà rồi đem về cắm vào bình hoa hoặc treo trước hiên nhà sẽ được Thần, Phật ban cho tài lộc, may mắn suốt năm. 

4. Lưu ý khi xuất hành và hái lộc đầu năm

Lưu ý khi xuất hành đầu năm

Những lưu ý khi xuất hành và hái lộc được nêu sau đây là theo quan niệm dân gian, bạn chỉ nên đọc để tham khảo và hiểu hơn về văn hóa của người Việt. Bạn không nên máy móc áp dụng vào thực tế bởi khoa học ngày nay đã chứng minh nhiều điều kiêng kỵ hoàn toàn vô căn cứ.

Không mặc màu đen, trắng

Theo quan niệm của ông bà xưa, không nên mặc màu đen và trắng khi xuất hành đầu năm vì 2 màu này mang đến điềm xấu, u buồn, mất mát. Nên mặc các màu như đỏ, vàng, xanh… để mang lại sự may mắn, tài lộc và giàu sang.

Không về nhà ngoại vào mùng 1, 4, 5 Tết

Dân gian cho rằng, con gái và con rể chỉ nên về nhà ngoại chúc Tết vào mùng 2, mùng 3 để đem lại may mắn cho gia đình bên vợ chứ không nên về ngày mùng 1, mùng 4 và mùng 5. Ngày mùng 1 là ngày đầu tiên của năm mới nên cần có trách nhiệm tỏ lòng hiếu kính với bộ mẹ, họ hàng bên nội.

Nên gặp người “nhẹ vía”

Người Việt Nam quan niệm rằng đầu năm bước chân ra khỏi nhà, nếu gặp nam giới thì sẽ được may mắn, đầu xuôi đuôi lọt vì nam giới được cho là nhẹ vía. Thời hiện đại, mọi người thường xác định người nhẹ vía tính tình xởi lởi, nhiệt tình, vui vẻ, dễ gần, không quan trọng là nam hay nữ.

Ra đền chùa, thay vì cầu tài lộc thì nên cầu phúc

Vào ngày Tết, mọi người thường có phong tục đi chùa để cầu nguyện cho năm mới. Nhiều người kết hợp việc này khi xuất hành và hái lộc đầu năm. Khi xuất hành lễ chùa, bạn có thể bốc quẻ đầu năm hoặc lấy một bao lì xì trên cây mà nhà chùa chuẩn bị để cầu nguyện bình an, may mắn, tuyệt đối không được ngắt hoa bẻ cành.

Hướng xuất hành phù hợp với gia chủ

Việc xuất hành vào thời điểm và phương hướng phù hợp được coi là điềm báo năm mới cát lành, thịnh vượng. Hướng xuất hành được tính từ nơi gia chủ và nơi muốn đến. Họ chọn một địa điểm cố định mình cần tới, đi đến nơi đó rồi mới đến các nơi khác.

Bạn có thể tham khảo một vài hướng sau đây:

• Mùng 1: Cầu may mắn, chọn hướng Tây Bắc. Cầu tài lộc, chọn hướng Đông Nam.
• Mùng 2:  Cầu may mắn, chọn hướng Tây Nam. Cầu tài lộc, chọn hướng Chính Đông.
• Mùng 3: Cầu may mắn, chọn hướng Đông Nam. Cầu tài lộc, chọn hướng Chính Bắc.

Chọn ngày giờ đẹp

Dân gian cho rằng cần xuất hành đúng giờ hoàng đạo, nếu đi đúng giờ xấu thì dễ gặp xui xẻo, điềm không may. Do vậy, trước khi xuất hành, mọi người thường chọn ngày và giờ hoàng đạo để đảm bảo rằng mình sẽ gặp nhiều thuận lợi suốt cả năm.

Người xưa quan niệm không xuất hành vào mùng 5 do có câu “Mồng năm, mười bốn, hăm ba/ Đi chơi cũng thiệt nữa là đi buôn”. Tuy nhiên những năm gần đây, các cơ quan thường đi làm trở lại vào mùng 6 nên mọi người buộc phải di chuyển vào mùng 5. 

Nên làm những việc tốt

Xuất hành đầu năm vào giờ đẹp và chọn hướng tốt là để hướng tới sự may mắn, nên bạn phải làm những việc tốt, tích phúc đức để “gặp dữ hóa lành” chứ không nên gieo “nghiệp” bằng những việc xấu.

Không nói những điều xui xẻo

Việc nói những lời xui xẻo vào ngày Tết được cho là sẽ khiến vận khí của gia đình trong năm đó không được tốt. Vì thế trong những ngày đầu năm, mọi người chỉ nói những điều may mắn, lời hay ý đẹp. 

Xuất hành với tâm trạng tốt

Theo quan niệm dân gian, muốn cả năm vui vẻ thì bạn nên giữ tâm trạng tốt khi ra khỏi nhà.

Lưu ý khi hái lộc đầu năm

Hái lộc cũng có một số điều kiêng kỵ, không chỉ là về tâm linh mà còn là vấn đề về môi trường. Dưới đây là một số lưu ý cho bạn khi hái lộc đầu xuân:

• Nếu bạn hái lộc vào lúc giao thừa thì cần chú ý lựa chọn cẩn thận để tránh chọn nhầm mang những cành héo úa hay cành có gai nhọn vào nhà. Bởi những cành lộc héo úa hay có gai sẽ mang theo xui xẻo, vận khí không tốt cho gia chủ. 

• Việc hái lộc cốt là ở tấm lòng thành tâm, không quan trọng to hay nhỏ. Tuy nhiên một số người không hiểu hết ý nghĩa của tục hái lộc nên bẻ nhiều cành cây to với quan niệm càng bẻ cây to thì tài lộc càng nhiều. Thế nhưng đó là một suy nghĩ sai lầm, việc bẻ cây bừa bãi không những không mang lại tài lộc mà còn ảnh hưởng đến cảnh quan và tổn hại đến môi trường.

• Ngoài việc hái lộc đầu năm và cầu Thần, Phật chỉ trong một ngày năm mới thì hằng ngày mỗi người chúng ta cũng nên tự nhận thức, thay đổi lối sống, cách nghĩ, lời nói của mình, làm những điều đúng theo đạo đức, chuẩn mực xã hội.

• Lộc xuân có thể là một vài quả khế, cây mía hoặc một chậu cây nhỏ tượng trưng mang về nhà ngày đầu năm. Vì vậy gia chủ có thể linh động trong cách mang lộc về nhà để bảo vệ môi trường, tránh phá hoại cảnh quan thiên nhiên.

Trên đây là những chia sẻ của Tangquatet.vn về phong tục xuất hành và hái lộc đầu năm: ý nghĩa, nguồn gốc và những lưu ý để xuất hành và hái lộc đúng cách để mang lại may mắn. Hy vọng rằng bài viết giúp bạn hiểu hơn về nét văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Chúc các bạn có một năm mới vui vẻ!